Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх Уламжлалт анагаах ухааны аргын талаар

Сүрэнжидийн Сээсрэгдорж

АУ-ы доктор, профессор, клиникийн зөвлөх эмч, Монгол улсын гавьяат эмч

Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх Уламжлалт анагаах ухааны аргын талаар ярилцлагаа эхлэх үү?
-Монголын уламжлалт анагаах ухааныг эртнээс нааш авч үзвэл өнөөдрийн энэ анагаах ухааны өрхийн эмнэлгийн тогтолцоотой ижилхэн байсан гэж үздэг. Тэрүеийнэмчтухайнгазарорныхоохүмүүсийнхэнийюуөвддөг, хэндюухэрэгтэйгэхмэтгарынарванхуруушигмэддэгбайж. Өөрөөр хэлбэл эмчөвчтөнхоёр нягт холбоотой байсан. Энэ утгаараа уламжлалт анагаах ухаан нийгмийн эрүүл мэндийн чиглэлийг барьдаг. Нийгмийн эрүүл мэндгэдэг нь өвч нөөсурьдчилансэргийлэхчиглэлрүүхөгжсөнанагаахухаанюм. Үүнийг олон судлаачидярьжбайгаа. Уламжлалт анагаах ухаан дхүнийгөвчнөөсурьдчилансэргийлэхэдхэдхэдэнонцлогбайдаг. Тэронцлогньерөөсөөхүнөөрөөбайгалийнбүтээгдэхүүнгэдэгторшдог. Өөрөөрхэлбэлэцгийнцагаандусал, эхийнулаандусалгэгддэгхүнийүрхөврөлбүрэлдэхээсэхлэнбайгалийнтаванмахбодибуюуэхбодисгээчюм. Таванмахбодигэдэгньшороо, ус, хий, гал, огторгуйюм. Энэтавчиньэцэгэхийнэрэмбэлгийнэсэдтэнцүүхэмжээгээрбайжбайжхүнбийболдог. Тэгэхээрээжаавуудэнэтаванмахбодиотэнцүүбарьжбайжсайханэрүүлчийрэгхүүхэдтөрөхёстой. Тэрдундаасхий, шороогэхчилэнальнэгньжааханилүүэсвэлбагабайвалэрүүлчийрэгхүүхэдтөрөхмагадлалжааханмуутайюмгэжүздэг. Тиймээсэнэтаванмахбодиорньхүнийгөсгөжэрүүлчийрэгбойжуулах, нөгөөталаасааөвчнөөсурьдчилансэргийлэхбололцоотойюм. Уламжлалтанагаахухааныбаснэгонцлогньямарчхүнийсэтгэлийнамарамгалангтэргүүнзэрэгттавьдаг. Сэтгэлтайванбайхюмболнөгөөтаванмахбодитайванбайжхүнзрүүлбайнагэжүздэг. Орчинүеийнхээрболстрессгүй, бухимдалгүйамьдрахыгхэлжбайгааюм л даа. Нуурамгаланболнугасамгалангэдэгшигсэтгэламарамгаланбайгаагийнцаанахүнийтаванмахбодийнтэнцвэртчанарагуулагдажбайгааюм. Нөгөөнэгонцлогньхүнийөвчнөөсурьдчилансэргийлэхасуудалчиньерөөсөө л байгальтайхолбоотой. Хүнийггадаадорчнышүтэлцээнтэйдандаахолбожурьдчилансэргийлжмөнэмчилгээгээхийдэг. Гадаадорчныөөрчлөлтгэдэгтюубагтахвэгэхээрнэгдүгээртулирлынасуудалбайна. Хуртундасихоржбайнауу, ганболжбайнауу, хуурайшилтихтэйбайнауугэхмэтийгхангай, хээртал, говийнхүмүүстөөрөөравчүзнэ. Хоёрдугаарттухайнороннутагтжилийндөрвөнулиралямархууүйлчилжбайна. Альбүснутагтбагтдагхүнбэгэдэгтньуялдууланавчүздэг. Мөнэнэгадаадорчнынөлөөллийндээрнарсарныхөдөлгөөнгээдзурхайнасуудалоржирдэг. Тэгэхээртэрбүгдэдтохируулаадхоолунд, ажил, хувцаслалт, нойр, амралтаатохируулдагбайсан.

-Таван мах бодийн тэнцвэрийн талаар жаахан тодруулахгүй юу?
-Уламжлалт анагаах ухааны өвчнөөс сэргийлжбайсаннэг онцлогзүйлболхүнболгоныөөрөөрийн онцлогтойхолбожавчүздэгбайсан. Энд мэдээж хүйсийн ялгаанасны онцлог байна. Үүнийг өрнийнанагаахухаан машт одорхойхэлдэг. Уламжлалт анагаахухааныголонцлогньнөгөөтаванмахбодитойгоохолбожгарчирнэ. Таванмахбодийнхоохувьдхүнболгонөөрөөрийнонцлогтойбайдаг. Түүнийгхоёрньарайилүүэсвэлгуравньтэнцүүхувиарлагдсангэхмэтшинжээрдолоонянзынөөрөөрийнөвөрмөцонцлогтойхүмүүсийгбийболгодоггэжүздэг. Энэөвөрмөцонцлогийнцаананэгдүгээрттаргантуранхай, өндөрнамгэхмэтхүнийбиебялдарынонцлогбайжбайна. Хоёрдугаартууртайуцаартай, тайванамгаланзэрэгсэтгэлийнасуудалбайна. Гуравдугаартньхурдансэтгэдэг, удаанойлгодоггэхчилэнойтогтоолтынасуудалбайдаг. Энэөвөрмөцонцлогтоотулгуурланхүнийдасанзохицохчадваргэжюмбий. Тухайнхүндүйлчилжбайгаастрессийнхүчинднэгүгээрхэлбэлцочруулдзаримхүмүүстэсвэрлэхчадварбагатай, өвчлөхмагадлалөндөртэйбайдагбайхадзаримньилүүдасанзохицохчадвартайбайдаг. Энэонцлогоосньхамаарчтухайнхүндямаражилзохих, ямархоолидэх, улирлынбайдалдяажзохицуулжхувцаслах, ажилтөрлийнхөөонцлогийгяажзохицуулахвэгэдэгзүйлрүүньилүүанхаардаг. Жишээньхийдийлэнххүнболгаднаасньхарахадбиеэржааханбага, сэтгэлийнхөдөлгөөнихтэй, баярлахгомдохньамарханбайдгаасааүүдэжнөгөөстрессийнхүчинзүйлдилүүөртөмтгийбайдаг. Мөнбадгандийлэнххүнбайна. Тиймхүмүүсжаахантайванучраасстресстбагаөртөмхийбайдаг. Аливааюмыгтайванхүлээжавдаг, дасанзохицохчадварсайтайюмболгондээрбухимдаадбайдаггүй. Затэгээдшарынхүнбайна. Тэдиххурцзантай, уурнэлээнтүргэнтэйгэхмэтдолоонөөртөрлийнхүмүүсбайдаг. Иймээстухайихүнийөвөрмөцонцлогийгбарьжөвчнөөсурьдчилансэргийлэхбөгөөдхэрвээөвдсөнтохиолдолдмөнүүнийгээбарьжэмчилгээхийдэг.

-Эдгээр нь улирлынчанартайөвчлөхмагадлалтайбайдаггэсэн. Энэ талаар…
-Зуныулиралдхийөвчинтэйхүмүүсжааханядрамтгай, өвчлөхмагадлалихтэйбайдаг. Тиймучраасзуныулиралдтэрхүмүүстонцгойанхаардаг. Тэгвэлтайван, бадгантайхүнхаврынулиралджааханөвдөхмагадлалтайбайдаг. Хариншартайхүнболнамрынулиралдарайилүүөвчлөхмагадлалтайбайдаг. Тэгэхээртэрхүмүүсттухайнүедньарайилүүанхааралтавьжхоолунд, ажилхөдөлмөрийнонцлог, эмзаслаарбагазэрэгзасаадөгөххэрэгтэй. Нөгөөталаархүмүүсийнбаснэгөөрөөрийнонцлогбайдаг. Өрнийнанагаахухаантүүнийгмэддэг л дээ. Гэхдээтүүнийгээпрактиктхэрэгжүүлдэггүй.

Ерньхүнийходоодгэхэд л дотроодөрвөнянзбайдаг. Хэсэгхүндадилханхоолөгөхөдзаримньшингээдэгбайхаднөгөөньшингээхгүй, заримньдундажбайдлааршингээдэг, өөрнэгхэсэгньтэрхоолондөлсөөдбайдаг ч юмууиймбайдаг. Гэтэлтэрхоолоошингээхгүйбайгаахүнболөвчтэйхүнбиш. Ерөөсөөтэрхүнтөрөхөөсөөходоодньөөрийнонцлогтойтөрсөнбайнааагэсэнүг. Тэгэхээрхүнболгонөөрөөрийнтэронцлогууддээртулгуурланхоолхүнсээхэрэглэнэгэсэнүг. Дээрярьсантэрхийихтэйхүнболамарханөлсөмтгийхүнбайдаг. Тиймучраасхоолоожааханахиуидэжбайхёстой. Хэзээ ч таргалахгүйонцлогтойхүнбайжболно. Өөрөөрхэлбэлхөдөлгөөнтэй, сэтгэлийнхөдөлгөөнихтэйучраасэнергиэамарханалддаг. Тиймээстуранхайдуубайхжишээтэй. Нөгөөбадганыхүнболихтайван, аливаазүйлийгхуримтлуулж, хуримтлалихүүсгэдэгучраасбагаханхоолидээдцаддагталтай. Шарынхүнболбасихэнергичнийхүнучраасхоолундньихамарханшингэдэг. Иймээсхоолзүйнбаримтлалынхувьдболхүнболгондадилханхоолөгнөгэжбайхгүй. Иймээсуламжлалтанагаахухааныхоолзүйнбаримтлалболөрнийнанагаахухааныхоолзүйнбаримтлалаасихөвөрмөцонцлогтойбайдаг. Өрнийнхболоюуньхөдөлмөрэрхлэх ч гэдэгюмуухүндхөдөлмөр, хагасмеханикжсанхөдөлмөрэрхлэдэгхүмүүсгэхзэргээравчүздэг. Харинуламжлалтанагаахухаанболхувьхүнийхээөвөрмөцонцлогийгулирал, нас, байгалийннөлөөлөлямарбайгаатэрбайдалтайньхолбожавчүздэг. Үүгээрээголонцлогюмболовуугэжбоддог. Үүнийдээрхүнийсэтгэнбодохчадвар, хэвлийнмөнчанараарньангиланавчүзээдэмчилгээүйлчилгээгээүзүүлдэг. Хэвлийнмөнчанаргэдэгихонцлог л доо. Энгийнээрхэлэхэдхүмүүсцөсөөугаадаг. Тэрцөсугаанагэдэгчиньхүнболгондадилханүйлчлэхгүй. Бүгдийгньадилханугааягэвэлзаримньмашхурдангүйлгэж, нэгхэсэгньхоржигножхоржигножбайгаадзүгээрболчихдог. Гэтэлзаримньямар ч чимээгүйбайдаг. Тэгэхээрэнэчимээгүйбайгаань ч өвчтэйхүнбиш, хурдангүйлгээдбайгааньөвчтэйхүнбиш. Тэрболтухайнхүнийөөрөөрийнонцлогчанартайхолбоотой. Тиймээстүүндньтаарсанхоол, эмчилгээ, урьдчилансэргийлэхаргахэрэгтэйбайдаг.

-Хувьхүнөөрийгөөхий, шар, бадганыальньвэгэдгээмэдэхболомжбийюу?
-Эрдэмтэнсудлаачдынбэлтгэсэнбиямархүнбэгэдгийгээтогтоохаргуудбий. Түүгээрямар ч хүнөөрийгөөбадганэсвэлхийдийлэнххүнүү, альэсвэлхийшархавсарсанхүнюмуугэдгээтогтоогоодавчихвалхүнөөрийгөөөвчнөөсурьдчилансэргийлжбайгальорнынөлөөлөл, стресснээсхамгаалжчадна. Адаглаадхоолоотохируулаадхэрэглэжсурна. Дээрбасзаримшинжтэмдгүүдээсньдурьдсанбайгаа. Тэгэхээруламжлалтанагаахухааныэмчнартхандажмэдэжболно. Эндбаснэгзүйлийгхэлэхэдөрнийнанагаахухаандхүмүүсийгтарган, туранхай, хэвийнгээдбиеийнхэлбэргалбираарболонхолерик, сангвиник, плекматикгэхмэтдээдмэдрэлийнүйлажиллагаагаарньтодорхойлдог. Ингэжданганцгалбир, дээдмэдрэлийнүйлажиллагаагээдхөөгөөдирэхээрбасөрөөсгөлбайдаг. Харинуламжлалтанагаахухаанытодорхойлолтболгалбир, дээдмэдрэлийнүйлажиллагаазэргийгоюунычадавхитайньхамтцогцбайдлаарбүгдийгньбагтаасанангилалбайдгаарааихонцлогтой. Энэньмонголхүнээтанинмэдэхэдихачхолбогдолтой.